Из книги
SOFİ TRAM-SEMEN
(Sufilya Semenova, Soufilia Semenova)
"NART BOYU TÜRKLERİ HUN-KARAÇAYLILARIN MİTOLOJİSİ" .
Издательство "KAYNAK", Стамбул.
2008.


ПЕРЕВОДЧИКИ:

АРАС СЁЗЮЕР
(ARAS SÖZÜER)

МАРИАМ УЛЬБАШЕВА-СЕМЕНОВА
(MARİAM ULBAŞEVA-SEMENOVA)

МЕЛЕХАТ ЯЙЛА
(MELEHAT YAYLA)


Представление главы СОЗДАНИЯ-РАЗРУШИТЕЛИ.

КЪЫРГЪЫУ-КЪУШ, САРЫУБЕК, ЭМЕГЕН, ДЖЕЛИМАУЗ.

До сих пор рассматривались ТЕЙРИ, которые управляют Землей и ТЕЙРИ, отвественные за развитие и жизнь человека.
Здесь же представляются создания, которые являются противодействующей энергией (КЪАРА-ТОТУР), столкновения с которыми необходимы для того, чтобы усиливая совершенствовать, а в конце-концов и сохранять ТОТУР создателя ТЕНГРИ.
В МИФОЛОГИИ НАРТОВ присутствие ЗЛЫХ СИЛ-есть необходимое условие совершенствования ДОБРА. В предыдущих постах сообщалось о гуманистической основе этих столкновений, как БОРЬБА СО ЗЛОЙ СИЛОЙ, СИЛОЙ И МОЩЬЮ УМА.

Приведем один пример такого отношения:

1 вариант:

НАРТ СОСУРУКЪ БЛА ЭМЕГЕННИ ДЖЫРЫ
(эпос НАРТЫ. Изд. Москва, Восточн. литература,1994г).


"Эй нарт батырла уа джортуулгъа чыкъдыла,
Ала да джолда ой да отсуз, суусуз къалдыла,

Сосурукъ да ол джыйында болгъанды,
Бир от алыб келейим-деб джолланганды.

Эй, узакъ къараб ол бир джарыкъла кёргенди,
Атын буруб да от джарыкъгъа джетгенди,

Атындан тюшмей ол от кёсеуню алгъанды,
Кетер умутлу ызына бурулгъанды,

Эмеген а уяныб, узалгъанды,
Нарт батырны аты бла, уучуна алгъанды,

Сейир этиб, кимсе сен?-деб соргъанды,
Юйюме къалай киргединг?-деб арсар болгъанды.

Нарт батырла джортуулгъа чыкъгъанек,
Узакъ джолда отсуз, суусуз къалгъанек,

Кенгден къараб от джарыкъны кёргенем,
Отсуз къалыб от алыргъа келгенем.

Сосурукъ деб бир нарт улу таныймыса?
Аны оюнларындан манга айтырмыса?

Айхай таныйма, уста таныйма аны,
Аны оюнларындан кереклисин айтайым:
Бир оюну болду: мен къаягъа миниучем,
Къаяланы юсюне оюучем,
Ол къаяланы ырбында сакълаучу эди,
Башы бла уруб артха аудуруучу эди.

Эмеген, хайда, сора бир кёрейик-дегенди,
Нарт Сосурукъ тау башына мингенди,
Эмегенге къаяланы оюб ийгенди,
Ол да къаяланы башы бла уруб,
Джерге тюшюрмей ызына джибергенди,
Ташла къушча учуб тау башына чыкъгъандлыла,
Сосурукъну башы бла аугъандыла.

Эмеген Сосурукъну башха оюнун соргъанды.
Ол а, къыш чилледе къамишь кёлге кирирсе-дегенди,
Суу тюбюнде беш кюн турурса,
Кёл бузласа аны джарыб чыгъарса.

Деу эмеген къамиш кёлге киргенди,
Андан чыкъмай беш кюн бла беш кечени тургъанды,
Суукъ басыб къамиш кёл бузлагъанды.
Деу эмеген, силкингенди, къымылдагъанды,
Къысыр бузгъа къарыу эталмагъанды..."


Как видно, наказание злой силы происходит не физическим искоренением, а доказательством возможностей ума, что говорит о высокогуманистических духовных ориентирах народа.

Приведем еще один пример из НАРТСКИХ СКАЗОК:

"ЭРТДЕ-ЭРТДЕ, БЕК ЭРТДЕ, ТАУ-ТЮЗ, ТЮЗ-ТАУ, ЧЕГЕТ СУУ БОЛГЪАН ЗАМАНДА, СУУ БАШЫ КЕСГЕН САРЫУБЕК ДЖАШАГЪАНДЫ, КЁКГЕ БИЙЛИК ЭТГЕН КЪЫРГЪЫЙ - КЪУШ БЛА ИЧЛИ-ТЫШЛЫ БОЛГЪАНДЫ. БЫЛА ХАЛКЪГЪА ЗАРАУАТЛЫКЪ САЛЫБ ТУРГЪАНДЫЛА, АДАМ ДЖАСАКЪ АЛЫБ АШАГЪАНДЫЛА, ДЖУКЪЛАЙ ДА, УЯНА, ДЖЫРТЫША ДА ОЙНАЙ, ЗАУКЪ ЭТЕ ДЖАШАГЪАНДЫЛА.
"АЙ, МЕДЕТ- ДЕГЕНДИ, БИР КЮН, КЪАРТКЪУРТХА БОТАЙ. БУ ДЖАШАУ ДЖАШАУ ТЮЛДЮ, ЗАЛИМЛЕГЕ БИР АМАЛ КЕРЕК... СОРА УЛЛУ ТЕНГРИГЕ ТИЛЕК САЛГЪАНДЫ, ТИЛЕК ЭТГЕН АКЪЫЛЫН ДА АЛГЪАНДЫ. САРЫУБЕКГЕ АШ БОЛУУ, КЮЛСЮМ АРИУГЪА КЕЛГЕНДИ, КЪАРТКЪУРТХА ДА АНГА ТЕНГРИ ЫШАНЫН БИЛДИРГЕНДИ.
АДЕТДЕЧА, КЪЫЗНЫ, САРЫУБЕКНИ УЯСЫНА ДЖЕТДИРГЕНДИЛЕ,САРЫН-СЫЙЫТ ЭТГЕНДИЛЕ, ЭШМЕЛЕРИН АЧЫБ АЛТЫН ЧАЧЫН ЮСЮНЕ ТЁКГЕНДИЛЕ, СОРА ДЖЫЛАЙ-ДЖЫЛАЙ КЪАЙТЫБ КЕТГЕНДИЛЕ.
САРЫУБЕК, КЁЗЛЕРИН УА УЯСЫНДАН ЧЫКЪГЪАНДЫ, КЮН ТАЯКЪ БЛА АЛТЫН ДЖАНГАН КЪЫЗГЪА КЁЗ КЪАКЪМАЙЫН КЪАТХАНДЫ,
БАШЫ ТЕНТИРЕР, ХАТХУСУ ДЖУАШ БОЛГЪАНДЫ, СОРА КЪЫЗНЫ КЪОЛ АЯЗЫНА САЛЫБ, ГИТЧЕ БАРМАГЪЫ БЛА, БАШЫН СЫЛАГЪАНДЫ.
НАРТЛАНЫ КЁЗЮУЮ ЭДИ МАНГА ДЖАСАКЪ БЕРИРГЕ, СЫЙЫМЫ КЁРЮРГЕ... БЫЛЛАЙ АРИУ, АЛКЪЫН, МАНГА КЕЛМЕДИ, КЁКЮРЕГИМ БЫЛЛАЙ ЭРИУ БИЛМЕДИ, ДЖУТМАДАН АЛГЪА БУ КЁК КЁЗЛЕРИНГЕ БИР КЪАРАЙЫМ, ЧОКЪУРАКЪ АУАЗЫНГА БИР ТЫНГЫЛАЙЫМ. АТЫНГ НЕДИ?-ДЕБ СОРГЪАНДЫ, КЪЫЗ АТЫН АЙТХАНДЫ, САРЫУБЕК МЫЙЫКЪ БУРГЪАНДЫ, ИЧИН ТАРТХАНДЫ, ГЮРЮЛДЕГЕНДИ, КЁЗЛЕРИН КЪЫЗГЪА БАДЫРАТХАНДЫ, КЪАТЫ ДЖЮРЕГИНДЕ ДЖЫЛЫУ ТАНЫБ, ДЖУМУШАГЪАНДЫ.
КЮЛСЮМ А КЪАРТКЪУРТХАНЫ АЙТХАНЫН ЭСИНЕ КЕЛТИРГЕНДИ, САРЫУБЕКГЕ "НЕ АРИУСА"-ДЕГЕНДИ, АЛТЫН ЧАЧЫН АНЫ КЪОЛУНА ДЖАЙГЪАНДЫ, АКЪ БАРМАГЪЫ БЛА БУРА МЫЙЫКЪ УЧУНДАН ТАРТХАНДЫ, КУКА-АЛДЫР БОЛУБ КЁКСЮЛ КЁЗЛЕРИН ОЙНАТХАНДЫ, СОРА АНГА БЫЛАЙ АЙТЫБ БАШЛАГЪАНДЫ:
САНГА КЪУРМАН БОЛУУ МАНГА СЫЙДЫ, АЛАЙ ДЖАНЫМ-ДЖЮРЕГИМ БИРАЗ ТЫКЪСЫЙДЫ, ЁЛМЕДЕН АЛГЪА БИР АКГЫЛЛЫЛЫГЪЫМЫ КЕТЕРСЕМ, КЪЫРГЪЫЙДАН, СЕНДЕН, КЪАЙСЫГЪЫЗ КЮЧЛЮСЮЗ, БИР БИЛСЕМ, ХАЛКЪ ДА "КЪЫРГЪЫЙ"-ДЕБ ТУРМАЙ, ОЛ СЮЙЮМСЮЗГЕ ТАБЫНМАЙ, МЕНИ ЭМ КЮЧЛЮГЕ БЕРГЕНИН БИЛИР ЭДИ, СЕНИ СЫЙЫНГЫ ДА ЭНЧИ КЁРЮР ЭДИ. КЪЫРГЪЫЙ "САРЫУБЕК МАНГА НЕ ИСТЕМ"-ДЕБ КЮНЛЕЙ КЪАНАТ КЕРИУЧЕНДИ, ХАЛКЪ ДА АНГА КЪУЛАКЪ ТИГИУЧЕНДИ, СЕНДЕН ДЖАШЫРТЫН АНГА АДАМ ТИГИМ ЭТИУЧЕНДИЛЕ,
АЛАЙ БЛА ДА СЕНИ ЮЛЮШЮНГЮ КЕСИУЧЕНДИЛЕ.

САРЫУБЕК АНГА ТОЛКЪУН ДЖУТА, ЧАЧА-ЧАЧАЯ ТЫНГЫЛАГЪАНДЫ, АЧЫУДАН КЁБЕ-КЁБЕ, ТОЛУБ ХЫРШЫЛАНГАНДЫ, СОРА САМАРКЪАУ ЭТЕ КЮЛЕ ДЖЕКИРГЕНДИ, "БУ ДУНИЯДА МЕНДЕН КЮЧЛЮ ДЖОКЪДУ"-ДЕГЕНДИ. СЮЙСЕМ МЕН АНЫ ТЫРНАКЪ УЧУМ БЛА БУАРМА, ТЮГЮН СУУДА ТАРАТЫБ ЛЫКЪ ДЕБ ДЖУТАРМА. О КЪАРГЪАМЫ МЕНИ СЕЛЕКЕ ЭТЕДИ!.. ДА АЛАЙ ЭСЕ БИР БАРЫШАЙЫКЪ-ДЕГЕДИ, ДЕГЕНИ БЛА УА КЁКГЕ КЮКЮРЕГЕНДИ, ДЖЕР ДЖАРЫР КЪЫЧЫРЫБ, ХЫПЫРЫКЪ-ТЮКЮРЮК ТЁКГЕНДИ.

КЪЫЗ ДА АНГА, ДЖАНДАШ ДЖАЛЛЫ, ОЙНАР ХАЛЛЫ, "НЕ УЛЛУСА!"-ДЕГЕНДИ.

МАХДАЛГЪАН САРЫУБЕКНИ БАШЫ АЙЛАНЧ-БУЛАНЧ АЙЛАНГАНДЫ, КЪЫЗНЫ СЫЛАБ-СЫЙПАБ КЪАЯ БАШЫНА САЛГЪАНДЫ, КЪУЙРУГЪУ БЛА УЗАЛЫБ, КЪЫРГЪЫЙ КЪУШНУ КЁКДЕН БУРГЪАНДЫ, КЪЫЗГЪА КЁРГЮЗТЕ-КЁРГЮЗТЕ, КЪЫРГЪЫЙ-ШОХУН БУУБ ТЮБГЕ УРГЪАНДЫ.

ЭКИСИ ДА, МУРДАР КЪАН АЛЫБ, БУУШУУДА КЪАТХАНДЫЛА, БИР-БИРИНДЕН КЕМ БОЛМАЙ, БИРДЕН ДЖАН ТАРТХАНДЫЛА.

КЁБ КЮН БЛА КЁБ КЕЧЕ КЪАН ЫРХЫ БАРГЪАНДЫ, СОРА ТАРКЪАЙГЪАНДЫ, ЭКИСИ ДА КЪАРГЪА-КЪУЗГЪУН, КЪУРТ-КЪУМУРСХАГЪА АШ БОЛГЪАНДЫЛА, СЮЕКЛЕРИ ДЖЕР ДЖУТУБ ТАШАЙГЪАНДЫЛА.

КЮЛСЮМ-АРИУ НАРТ КЪАБАКЪГЪА КЪАЙТХАНДЫ, КЪАРТКЪУРТХАГЪА МАХДАУ-БЮСЮРЕУ АЙТХАНДЫ, КЪАРТКЪУРТХА ДА УЛЛУ ТЕНГРИГЕ ТАБЫНГАНДЫ, АЛАЙ БЛА НАРТ КЪАБАКЪ САРЫУБЕК БЛА КЪЫРГЪЫЙ-КЪУШДАН КЪУТУЛГЪАНДЫ.

ХАР АЙТЫУДА-БИР КЪЫЯУ, АЛАЙ КЪЫЯУДА ДА БАРДЫ БИР ОЙЛАУ"
(эта присказка присутствует в конце всех сказок ОБУР-АГУНДА).





*ПРОДОЛЖЕНИЕ СЛЕДУЕТ*