Символы и образы в белорусской народной вышивке

Калi жанчына садзiцца выконваць народную вышыўку, яна абавязкова выбiрае тэму твора, абдумвае кампазiцыю, каларыт, вызначае галоўныя i дадатковыя вобразы, якiя хоча выкарыстаць, каб перадаць сваю iдэю.

Вобразы Сонца i Зямлi

Нашы продкi-славяне лiчылi, што галоЎнымi багамi сярод людзей i Ў прыродзе з'яЎляюцца светлае Сонца i Мацi-Зямля-Кармiцелька. Ад iх пайшло Ўсё жыццё на зямлi. Бог Сонца i Мацi-Зямля даюць людзям усё: хлеб i ваду, цяпло i святло, рэчкi i азёры, палi i лясы.

Iх дзецi – Ярыла i Жытняя Баба – глядзяць за Ўродам жыта i пшанiцы. У Ярылы i Жытняй Бабы былi свае дзецi – ураджай Жыцень, ураджай Спарыш, ураджай Рай, ураджай Багач. Яны глядзелi, каб на нiве быЎ урод, каб жытнi колас быЎ цяжкi, каласiсты, каб уся нiва была застаЎлена снапамi ды бабкамi, каб сталы ламiлiся ад хлеба-караваю.

У старыя часы да Сонца як да бога звярталiся па дапамогу.

Светлае Сонца глядзiць Ў ваконца.
Устала рана, умылася бела.
Клiкнула, гукнула Зару–Заранiцу.
Ты, Зара–Заранiца, красная дзявiца, ляцi стралою, сiзаю галубкаю.
Скiнься, пакланiся Зямлi–Зямлiцы, добрай маладзiцы паклон ад Сонца, што глядзiць у ваконца.

Вобраз Сонца мае выгляд ромба з праменямi Ўбакi. ЗапаЎненне ромба мае розныя варыянты.

[показать]

Вобраз Зямлi-Кармiцелькi набыЎ выгляд ромба, запоЎненнага маленькiмi квадрацiкамi цi ромбiкамi. Гэта нiбы зярняткi, роЎна засеяныя на полi дбайнай рукой селянiна.

[показать]

Вобраз Мацi–Радзiцельнiцы

[показать]

Вобраз мацi характэрны для мастацтва сяго свету, але Ў беларусаЎ карыстаецца асаблiвай любоЎю. Магчыма таму, што працавiты, мiралюбiвы беларускi народ, якi нiколi нi на каго не нападаЎ, сам не раз цярпеЎ ад варожых нашэсцяЎ, якiя неслi на беларускую зямлю спусташэннi i смерць. Ратавала народ ад канчатковай пагiбелi толькi здольнасць жанчыны нараджаць. Таму i ЎслаЎлялi нашы продкi жанчыну-мацi, упрыгожваючы яе стылiзаваным сiмвалам многiя свае вырабы.

Калi Бог хоча благаславiць жанчыну, ён пасылае ёй у дар дзiця. Таму Ў старыя часы найбольш шанаванай, найбольш паважанай была багiня Мацi-Радзiцельнiца. Яна нарадзiла i выхавала нас усiх, дала нам самае дарагое – жыццё.

Вобраз агню

[показать]

У язычніцкіх славян быЎ пашыраны культ агню. Увогуле агонь, ачаг у нашай свядомасці звязваецца з домам, сям’ёю. Вытокі гэтых вераванняЎ – у тых часах, калі чалавек упершыню навучыЎся карыстацца сілай агню.
У славян агнём загадваЎ Жыжаль – блізкі сваяк антычнага грэчаскага бога агню і рамёстваЎ Гефеста. “Жыжаль – добры дзядзька. Ён усіх абдорыць: жанок – сярпамі, мужыкоЎ – лемяхамі, дзетак цяплом сагрэець. Выпаліць печы, каб старыя грэлі плечы”.

У вышыЎцы і ткацтве Жыжаль паказваецца багата распрацаваным матывам, у аснове якога – васьміканцовая разетка – зорка. Ад яе адыходзяць стылізаваныя ці досыць рэалістычныя раслінныя Ўзоры.

Вобраз Ярылы

[показать]

Ярыла Ў язычніцкай міфалогіі Ўсходніх славян – бог сонца, вясны і Ўрадлівасці, кахання. Гэты вобраз у народным уяЎленні ЎвасабляЎ абуджэнне прыроды пасля зімовага сну, змену зімовага холаду на веснавую квецень. У гонар Ярылы праводзіліся вясновыя святкаванні, якія суправаджаліся спевамі, пляскамі, карагодамі. У часы хрысціянства Ярыла заменены святым Юрыем.

Ярыла – сімвал адвечнага росквіту вытворчых, жыццёвых сіл прыроды. Само слова паходзіць, відаць, ад слоЎ “яр, ярына, яравы”, што значыць веснавы, як яравая пшаніца ці жыта.

Вобраз Ярылы шматбачлівы, як шматбачлівая вясна – то халодная, то цёплая, то дажджлівая, то сухая. Таму і Ў народнай творчасці вобраз Ярылы Ўвасоблены многімі узорамі. Адзін з іх паказвае Ярылу прыгожым хлопцам “у белай вопратцы і на белым кані; на галаве Ў яго вянок, у руках каласы, ногі босыя. У Юр’яЎ дзень Ярыла па загадзе маці адмыкае вароты неба і на белым кані прыязджае на зямлю, а з яго Ўзнікненнем пачынаецца сапраЎдная вясна. У гэты ж дзень упершыню выпускаюць скаціну Ў поле. І Ў наступныя дні, да канца красавіка, беларусы ЎшаноЎваюць Ярылу”. Яшчэ нядаЎна святкаванне гэта суправаджалася карагодам, песнямі, потым папойкаю. “ДзяЎчаты выбіраюць самую прыгожую, прыбіраюць яе Ярылам