www.karachaevsk.info

Харифле - сохталагъа саугъагъа!
Ана тилни джуртунда
Барды алтын къаласы,
Сен кёрюрсе ма анда

Сейирликни дуниясы.
Кёб болмайын, Къарачай-Черкес республиканы окъуу бла илму Министерствосу бегитгени бла Москва шахарда басмадан саулай Къарачай-малкъар миллетге саугъа боллукъ, тилни ёсдюрлюг китаб чыкъгъанды.

[показать]

Харифлени сакъламагъан, къууаныб къолуна алмагъан адам болмаз. Артыкъсыз да бек сохтала бла устазла къууанадыла анга. Сабийлени окъургъа юретген бла къалмайын, алагъа сейир дуниягъа кёзлерин ачхан -Харифледиле.

Китабны басмагъа хазырлагъан Къарачай району Огъары Теберди эл школуну директору Текеланы Хасанат бла устазы Аджиланы Замирадыла. Бу эки фахмулу тиширыу талай джылны сабийле бла ишлегенлери себебли, алагъа харифлени керек болгъанларын кимден да иги ангылайдыла. Сентябрны 19-да Теберди школну эшиклери саулай республикадан келген къонакълагъа ачылыб эди. Былайгъа къарачай тилге махтау берген, тилни сюйген, аны тамбласына къайгъыргъан адамла джыйылгъан эдиле. Ала барысыда бу эки тиширыугъа -Текеланы Хасанат бла Аджиланы Замирагъа уллу бюсюреу этдиле. Былагъа китабны басмадан чыгъарыргъа болушхан ЗАО «Щелково Агрохим» бла ООО «Издательство Агрорусха» разылыкъларын билдирдиле. Къарачай шахардан, району эллеринден да былайгъа кёб устаз келген эдиле, ала барысыда харифлеге къууанганларын джашырмай эдиле.

«Сау болсунла, бу эки адам тилибизни ёсюуюне юлюш къошуб, бизге быллай саугъа этгенлерине. Бу китаб устазлагъа уллу болушлукъ этерикди, сабийлеге да къарачай тилни окъургъа тынч боллугъуна ышанабыз» - дей эдиле ала.

«Ана тилни ёсюб келген тёлю иги билир ючюн, юйде ата-ана кюрешген бла къалмайын, эм алгъа школда устазла берирге керекдиле билим. Ала уа китабла болмасала, къалай окъутсунла сабийлени? Бусагъатда школлада сохтала талай джылны мындан алгъа чыкъгъан китабла бла хайырланадыла. Алай а, джашау тюрлене баргъаны себебли, тил да тюрленеди, алы бла биргелей джаш адамланы тиллерине къарамлары да. Эски заманны китаблары бла аны ючюн окъутхан бек къыйынды. Ол сагъышла бла башлагъан эдим мен бу ишни» - дейди Хасанат.

Былайда джыйылгъанла къарачай халкъны биринчи харифлерини авторун Акъбайланы Исмаилни да эсге тюшюрдюле.
Ол кюн школну устазлары бла сохталары къонакълагъа харифлени юслеринден кёб джангы хапарла айтдыла. Джырла, назмула, нарт сёзле, тепсеуле сахнадан тёгюле эдиле. Барысындан да бек эм гитчечикле - 1 чи классны сохталары къутура эдиле ол кюн.
Китабны къолунга алсанг, ангылайса хар кимни нек къууанганын. Харифлени тышы -ичи да ариу этилгенди, сабийлени кёзлерин къууандыргъан суратла, аланы эслеринде къаллыкъ назмула:

Окъуу деген билимди,

Анга багъа джетмейди,

Бир джыялсанг къолунга,

Артда сенден кетмейди.

Тилбургъучла, ребусла, джомакъла сабийлени терен сагъыш этерге юретедиле.

Бу не затды бу юйчюк?

Юйчюк а тёгерекчик.

Ол бек сейир юйчюкдю,

Джолда кеси джюрюйдю.

Сабийлени эслеринде къалырча тауушла, аланы юслеринден назму халда джазылгъанды:

Т ушайды чёгючге,

Т ушайды тепсиге,

Юй башына минсе уа

Таурух келед юйлеге.

Дагъыда Харифлени бетлеринде нартланы юслеринден хапарла, нарт сёзле, халкъ джырла, таурухла бла танышадыла сабийле. Белгили къарачай джазыучуланы Къочхарланы Къасботну, Каракетланы Иссаны, Джаубаланы Хусейни, Абайханланы Насуну, Батчаланы Баширни чыгъармалары бла да танышырыкъдыла сохтала.
Китаб чыгъаргъаны бла къалмайын, Хасанат кёб турмайын харифлени тефтерин да чыгъарыргъа муратлыды.

«Китабны биргесине тефтери да болса, сабийлеге андан да тынч боллукъду окъургъа, джазаргъа да, деб келеди мени кёлюме»-дейди Хасанат.

Миллетине джюреги ауругъан бу тиширыугъа саулай халкъны атындан «Сау болугъуз!» дерибиз келеди.

-Аллах болушсун, бу огъурлу ишигизни артына дери этерге. Саулай Къарачай-Черкес республикада харифлеге джол ачылгъанды, аны ызындан чыгъарыкъ китабларыгъызгъа да аллай бир сюймеклик, сый берилсин!

Токъланы Фатима
«Минги Тау»