Hwæt! We Gardena
in geardagum, Истинно! исстари
слово мы слышим
þeodcyninga,
þrym gefrunon, о доблести данов,
о конунгах датских,
hu ða æþelingas
ellen fremedon. чья слава в битвах
была добыта!
Oft Scyld Scefing
sceaþena þreatum, Первый — Скильд Скевинг,
войсководитель,
5 monegum mægþum,
meodosetla ofteah, не раз отрывавший
вражьи дружины
egsode eorlas.
Syððan ærest wearð от скамей бражных.
За все, что он выстрадал
feasceaft funden,
he þæs frofre gebad, в детстве, найденыш,
ему воздалось:
weox under wolcnum,
weorðmyndum þah, стал разрастаться
властный под небом
oðþæt him æghwylc
þara ymbsittendra и, возвеличенный,
силой принудил
10 ofer hronrade
hyran scolde, народы заморья
дорогой китов
gomban gyldan.
þæt wæs god cyning! дань доставить
достойному власти.
ðæm eafera wæs
æfter cenned, Добрый был конунг!
В недолгом времени
geong in geardum,
þone god sende сын престола,
наследник родился,
folce to frofre;
fyrenðearfe ongeat посланный Богом
людям на радость
15 þe hie ær drugon
aldorlease и в утешение,
ибо Он видел
lange hwile.
Him þæs liffrea, их гибель и скорби
в век безначалия, —
wuldres wealdend,
woroldare forgeaf; от Вседержителя вознаграждение,
от Жизнеподателя благонаследие,
Beowulf wæs breme
(blæd wide sprang), знатен был Беовульф,
Скильдово семя,
Scyldes eafera
Scedelandum in. в датских владениях.
С детства наследник
20 Swa sceal geong guma
gode gewyrcean, добром и дарами
дружбу дружины
fromum feohgiftum
on fæder bearme, должен стяжать,
дабы, когда возмужает,
þæt hine on ylde
eft gewunigen соратники
стали с ним о бок,
wilgesiþas,
þonne wig cume, верные долгу,
если случится война, —
leode gelæsten;
lofdædum sceal ибо мужу
должно достойным
25 in mægþa gehwære
man geþeon. делом в народе
славу снискать!
Him ða Scyld gewat
to gescæphwile В час предначертанный
Скильд отошел,
felahror feran
on frean wære. воеводитель
в пределы Предвечного. —
Hi hyne þa ætbæron
to brimes faroðe, Тело снесли его
слуги любимые
swæse gesiþas,
swa he selfa bæd, на берег моря,
как было завещано
30 þenden wordum weold
wine Scyldinga; Скильдом, когда еще
слышали родичи
leof landfruma
lange ahte. голос владычный
в дни его жизни.
þær æt hyðe stod
hringedstefna, Челн крутогрудый
вождя дожидался,
isig ond utfus,
æþelinges fær. льдисто искрящийся
корабль на отмели:
Aledon þa
leofne þeoden, там был он возложен
на лоно ладейное,
35 beaga bryttan,
on bearm scipes, кольцедробитель;
с ним же, под мачтой,
mærne be mæste.
þær wæs madma fela груды сокровищ —
добыча походов.
of feorwegum,
frætwa, gelæded; Я в жизни не видывал
ладьи, оснащенной
ne hyrde ic cymlicor
ceol gegyrwan лучше, чем эта,
орудьями боя,
hildewæpnum
ond heaðowædum, одеждами битвы —
мечами, кольчугами:
40 billum ond byrnum;
him on bearme læg всё — самоцветы,
оружие, золото —
madma mænigo,
þa him mid scoldon вместе с властителем
будет скитаться
on flodes æht
feor gewitan. по воле течений.
В дорогу владыку
Nalæs hi hine læssan
lacum teodan, они наделили
казной не меньшей,
þeodgestreonum,
þon þa dydon чем те, что когда-то
в море отправили
45 þe hine æt frumsceafte
forð onsendon Скильда-младенца
в суденышке утлом.
ænne ofer yðe
umborwesende. Стяг златотканый
высоко над ложем
þa gyt hie him asetton
segen geldenne на мачте упрочив,
они поручили
heah ofer heafod,
leton holm beran, челн теченьям:
сердца их печальны,
geafon on garsecg;
him wæs geomor sefa, сумрачны души,
и нет человека
50 murnende mod.
Men ne cunnon из воинов этих,
стоящих под небом,
secgan to soðe,
selerædende, живущих под крышей,
кто мог бы ответить,
hæleð under heofenum,
hwa þæm hlæste onfeng. к чьим берегам
причалит плывущий.
ða wæs on burgum
Beowulf Scyldinga, Долго правил
твердыней данов
leof leodcyning,
longe þrage Беовульф датский,
народоводитель
55 folcum gefræge
(fæder ellor hwearf, Скильдинг, наследник
единодержца,
aldor of earde),
oþþæt him eft onwoc пока не сменил его
сын его, Хальфдан
heah Healfdene;
heold þenden lifde, славный, что властил
до самой смерти. —
gamol ond guðreouw,
glæde Scyldingas. и в старости Скильдинг
бойцом был отменным.
ðæm feower bearn
forð gerimed Родилось на землю
от Хальфдана четверо:
60 in worold wocun,
weoroda ræswan, Херогар, Хродгар,
Хальга Добрый
Heorogar ond Hroðgar
ond Halga til; и дочь, которая,
слышал я, стала
hyrde ic þæt
wæs Onelan cwen, подругой Онелы
в опочивальне,
Heaðoscilfingas
healsgebedda. супругой Скильвинга,
конунга шведского.
þa wæs Hroðgare
heresped gyfen, Хродгар возвысился
в битвах удачливый,
65 wiges weorðmynd,
þæt him his winemagas без споров ему
покорились сородичи,
georne hyrdon,
oðð þæt seo geogoð geweox, выросло войско
из малой дружины
magodriht micel.
Him on mod bearn в силу великую.
Он же задумал
þæt healreced
hatan wolde, данов подвигнуть
на труд небывалый:
medoærn micel,
men gewyrcean хоромы строить,
чертог для трапез,
70 þonne yldo bearn
æfre gefrunon, какого люди
вовек не видывали;
ond þær on innan
eall gedælan там разделял бы он
со старыми, с юными
geongum ond ealdum,
swylc him god sealde, все, чем богат был
по милости Божьей, —
buton folcscare
ond feorum gumena. только земля неделима
и войско едино.
ða ic wide gefrægn
weorc gebannan Слышал я также,
по воле владыки
75 manigre mægþe
geond þisne middangeard, от дальних пределов
народы сходились
folcstede frætwan.
Him on fyrste gelomp, дворец возводить
и воздвигли хоромы
ædre mid yldum,
þæt hit wearð ealgearo, в срок урочный,
а тот, чье слово
healærna mæst;
scop him Heort naman было законом,
нарек это чудо
se þe his wordes geweald
wide hæfde. Палатой Оленя,
именем Хеорот;
80 He beot ne aleh,
beagas dælde, там золотые
дарил он кольца
sinc æt symle.
Sele hlifade, всем пирующим.
Дом возвышался,
heah ond horngeap,
heaðowylma bad, рогами увенчанный;
недолговечный,
laðan liges;
ne wæs hit lenge þa gen он будет предан
пламени ярому
þæt se ecghete
aþumsweorum в распре меж старым
тестем и зятем —
85 æfter wælniðe
wæcnan scolde. скоро нагрянули
зло и убийство.
ða se ellengæst
earfoðlice Тут разъярился
дух богомерзкий,
þrage geþolode,
se þe in þystrum bad, житель потемков,
который вседневно
þæt he dogora gehwam
dream gehyrde слышал застольные
клики в чертогах:
hludne in healle;
þær wæs hearpan sweg, там арфа пела
и голос ясный
90 swutol sang scopes.
Sægde se þe cuþe песносказителя,
что преданье
frumsceaft fira
feorran reccan, повел от начала,
от миротворенья;
cwæð þæt se ælmihtiga
eorðan worhte, пел он о том,
как Создатель устроил
wlitebeorhtne wang,
swa wæter bebugeð, сушу — равнину,
омытую морем,
gesette sigehreþig
sunnan ond monan о том, как Зиждитель
упрочил солнце
95 leoman to leohte
landbuendum и месяц на небе,
дабы светили
ond gefrætwade
foldan sceatas всем земнородным.
и как Он украсил
leomum ond leafum,
lif eac gesceop зеленью земли,
и как наделил Он
cynna gehwylcum
þara ðe cwice hwyrfaþ. жизнью тварей,
что дышут и движутся.
Swa ða drihtguman
dreamum lifdon Счастливо жили
дружинники в зале,
100 eadiglice,
oððæt an ongan пока на беду им
туда не явилось
fyrene fremman
feond on helle. ада исчадие:
Гренделем звался
Wæs se grimma gæst
Grendel haten, пришелец мрачный,
живший в болотах,
mære mearcstapa,
se þe moras heold, скрывавшийся в топях,
муж злосчастливый,
fen ond fæsten;
fifelcynnes eard жалкий и страшный
выходец края,
105 wonsæli wer
weardode hwile, в котором осели
все великаны
siþðan him scyppend
forscrifen hæfde с начала времен,
с тех пор, как Создатель
in Caines cynne.
þone cwealm gewræc род их проклял.
Не рад был Каин
ece drihten,
þæs þe he Abel slog; убийству Авеля,
братогубительству,
ne gefeah he þære fæhðe,
ac he hine feor forwræc, ибо Господь
первоубийцу
110 metod for þy mane,
mancynne fram. навек отринул
от рода людского,
þanon untydras
ealle onwocon, пращура зла,
зачинателя семени
eotenas ond ylfe
ond orcneas, эльфов, драконов,
чудищ подводных
swylce gigantas,
þa wið gode wunnon и древних гигантов,
восставших на Бога,
lange þrage;
he him ðæs lean forgeald. за что и воздалось
им по делам их.
115 Gewat ða neosian,
syþðan niht becom, Ночью Грендель
вышел разведать,
hean huses,
hu hit Hringdene сильна ли стража
кольчужников датских
æfter beorþege
gebun hæfdon. возле чертога,
и там, в покоях,
Fand þa ðær inne
æþelinga gedriht враг обнаружил
дружину, уснувшую
swefan æfter symble;
sorge ne cuðon, после пиршества, —
не ждали спящие
120 wonsceaft wera.
Wiht unhælo, ужасной участи, —
тогда, не мешкая,
grim ond grædig,
gearo sona wæs, грабитель грозный,
тать кровожорный
reoc ond reþe,
ond on ræste genam похитил тридцать
мужей-воителей,
þritig þegna,
þanon eft gewat и, с громким хохотом
и корчась мерзостно,
huðe hremig
to ham faran, вор в берлогу
сволок добычу,
125 mid þære wælfylle
wica neosan. радуясь запаху
мяса и крови.
ða wæs on uhtan
mid ærdæge Лишь на рассвете
открылись людям
Grendles guðcræft
gumum undyrne; следы побоища
и сила Гренделя, —
þa wæs æfter wiste
wop up ahafen, был после пиршества
плач великий!
micel morgensweg.
Mære þeoden, Скорбь огласила
утро стенаньями;
130 æþeling ærgod,
unbliðe sæt, муж безупречный
сидел неутешен —
þolode ðryðswyð,
þegnsorge dreah, горе страшное,
слишком тяжкое! —
syðþan hie þæs laðan
last sceawedon, след проклятого
гостя видев,
wergan gastes;
wæs þæt gewin to strang, он оплакивал,
конунг, павших
lað ond longsum.
Næs hit lengra fyrst, в неравной схватке.
Но не успели
135 ac ymb ane niht
eft gefremede даны опомниться:
ночь наступила,
morðbeala mare
ond no mearn fore, и враг ненасытный,
в грехе погрязший,
fæhðe ond fyrene;
wæs to fæst on þam. опять набег
учинил убийственный;
þa wæs eaðfynde
þe him elles hwær не раз случалось
людям в ту пору
gerumlicor
ræste sohte, искать ночлега,
стелить постели
140 bed æfter burum,
ða him gebeacnod wæs, вдали от высокой
дворцовой кровли,
gesægd soðlice
sweotolan tacne ибо враг кровожаждущий
в этом доме бесчинствовал,
healðegnes hete;
heold hyne syðþan и, спасаясь от недруга,
уходили воины
fyr ond fæstor
se þæm feonde ætwand. прочь от места опасного;
он один одержал
Swa rixode
ond wið rihte wan, верх над множеством
и остался, злокозненный.
145 ana wið eallum,
oðþæt idel stod в доме конунга
беззаконным хозяином;
husa selest.
Wæs seo hwil micel; и надолго чертог
обезлюдел.
XII wintra tid
torn geþolode Так двенадцать зим
вождь достойный,
wine Scyldinga,
weana gehwelcne, друг Скильдингов,
скорби смертные
sidra sorga.
Forðam secgum wearð, и бесчестье терпел
и печали неисчислимые.
150 ylda bearnum,
undyrne cuð, И слагались в то время
по всей земле
gyddum geomore,
þætte Grendel wan песни горестные,
но правдивые
hwile wið Hroþgar,
heteniðas wæg, о том, как Грендель
войной на Хродгара
fyrene ond fæhðe
fela missera, год за годом
злосердый ходит,
singale sæce,
sibbe ne wolde и нет предела
проклятой пагубе,
155 wið manna hwone
mægenes Deniga, не ищет враг
замирения с данами,
feorhbealo feorran,
fea þingian, не прекращает
разбоя кровавого,
ne þær nænig witena
wenan þorfte цену крови
платить и не думает,
beorhtre bote
to banan folmum, мужа знатного
даже золотом
ac se æglæca
ehtende wæs, у злодея не выкупить.
Так преследовал
160 deorc deaþscua,
duguþe ond geogoþe, датских ратников
призрак дьявольский,
seomade ond syrede,
sinnihte heold ждал юных в засадах
и старых воинов
mistige moras;
men ne cunnon рвал на части,
из топей туманных
hwyder helrunan
hwyrftum scriþað. являлся ночью, —
кто знает, откуда
Swa fela fyrena
feond mancynnes, приходят скитальцы,
причастные тайн
165 atol angengea,
oft gefremede, самой преисподней! —
и множил муки
heardra hynða.
Heorot eardode, богоотверженец;
светлый Хеорот
sincfage sel
sweartum nihtum; стал пристанищем
полночной нечисти —
no he þone gifstol
gretan moste, только места высокого,
освященного Богом,
maþðum for metode,
ne his myne wisse. не касался поганый,
не смел осквернять
170 þæt wæs wræc micel
wine Scyldinga, трона кольцедарителя.
Такое Скильдингу
modes brecða.
Monig oft gesæt на долю выпало
горе долгое.
rice to rune;
ræd eahtedon Сидели знатные,
судили мудрые,
hwæt swiðferhðum
selest wære в совете думали,
как бы вернее
wið færgryrum
to gefremmanne. людей избавить
от страшной участи;
175 Hwilum hie geheton
æt hærgtrafum молились идолам,
душегубителям,
wigweorþunga,
wordum bædon и, воздавая им
жертвы обетные,
þæt him gastbona
geoce gefremede просили помощи
и подкрепления —
wið þeodþreaum.
Swylc wæs þeaw hyra, то суеверие,
обряд языческий,
hæþenra hyht;
helle gemundon то поклонение
владыке адскому!
180 in modsefan,
metod hie ne cuþon, Был им неведом
Судья Деяний,
dæda demend,
ne wiston hie drihten god, Даритель Славы,
Правитель Неба,
ne hie huru heofena helm
herian ne cuþon, не знали Бога,
не чтили Всевышнего.
wuldres waldend.
Wa bið þæm ðe sceal Горе тому,
кто нечестьем и злобой
þurh sliðne nið
sawle bescufan душу ввергает
в гееннский огонь, —
185 in fyres fæþm,
frofre ne wenan, не будет ему
послабления в муках!
wihte gewendan;
wel bið þæm þe mot Но благо тому,
кто по смерти предстанет
æfter deaðdæge
drihten secean пред Богом
и вымолит у Милосердного
ond to fæder fæþmum
freoðo wilnian. мир и убежище
в лоне Отца!
Swa ða mælceare
maga Healfdenes Не было роздыха
сыну Хальфдана
190 singala seað,
ne mihte snotor hæleð в его несчастьях,
не мог всемудрый
wean onwendan;
wæs þæt gewin to swyð, осилить пагубу.
горе страшное,
laþ ond longsum,
þe on ða leode becom, слишком тяжкое,
напасть ночную,
nydwracu niþgrim,
nihtbealwa mæst. людей постигшую
в его державе.
þæt fram ham gefrægn
Higelaces þegn, Услышал весть
о победах Гренделя
195 god mid Geatum,
Grendles dæda; храбрец гаутский,
дружинник Хигелака —
se wæs moncynnes
mægenes strengest он был сильнейшим
среди могучих
on þæm dæge
þysses lifes, героев знатных,
статный и гордый;
æþele ond eacen.
Het him yðlidan и приказал он
корабль надежный
godne gegyrwan,
cwæð, he guðcyning готовить в плавание:
там, за морем,
200 ofer swanrade
secean wolde, сказал, найдем мы,
за лебединой дорогою,
mærne þeoden,
þa him wæs manna þearf. конунга славного,
но бедного слугами!
ðone siðfæt him
snotere ceorlas Людей не пугала
затея дерзкая,
lythwon logon,
þeah he him leof wære; хотя и страшились
за жизнь воителя,
hwetton higerofne,
hæl sceawedon. но знаменья были
благоприятные.
205 Hæfde se goda
Geata leoda Тогда собрал он,
ратеначальник,
cempan gecorone
þara þe he cenoste в дружину гаутов
наихрабрейших,
findan mihte;
XVna sum товарищей верных,
числом четырнадцать,
sundwudu sohte;
secg wisade, и, сам пятнадцатый,
опытный кормчий,
lagucræftig mon,
landgemyrcu. повел их к морю,
к пределам суши.
210 Fyrst forð gewat.
Flota wæs on yðum, Время летело,
корабль в заливе
bat under beorge.
Beornas gearwe вблизи утесов
их ждал на отмели;
on stefn stigon;
streamas wundon, они вступили
на борт, воители, —
sund wið sande;
secgas bæron струи прилива
песок лизали, —
on bearm nacan
beorhte frætwe, и был нагружен
упругоребрый
215 guðsearo geatolic;
guman ut scufon, мечами, кольчугами;
потом отчалил,
weras on wilsið,
wudu bundenne. и в путь желанный
понес дружину
Gewat þa ofer wægholm,
winde gefysed, морской дорогой
конь пеногрудый
flota famiheals
fugle gelicost, с попутным ветром,
скользя, как птица,
oðþæt ymb antid
oþres dogores по-над волнами, —
лишь день и ночь
220 wundenstefna
gewaden hæfde драконоголовый
летел по хлябям,
þæt ða liðende
land gesawon, когда наутро
земля открылась —
brimclifu blican,
beorgas steape, гористый берег,
белые скалы,
side sænæssas;
þa wæs sund liden, широкий мыс,
озаренный солнцем, —
eoletes æt ende.
þanon up hraðe они достигли
границы моря.
225 Wedera leode
on wang stigon, Ладья их на якоре
стояла в бухте;
sæwudu sældon
(syrcan hrysedon, герои гаутские
сошли на берег,
guðgewædo),
gode þancedon блестя кольчугами,
звеня мечами,
þæs þe him yþlade
eaðe wurdon. и возгласили
хвалу Всевышнему,
þa of wealle geseah
weard Scildinga, что ниспослал им
стезю безбурную.
230 se þe holmclifu
healdan scolde, Тогда с утеса
дозорный Скильдингов,
beran ofer bolcan
beorhte randas, страж побережья,
следил, как ратники
fyrdsearu fuslicu;
hine fyrwyt bræc во всеоружии,
в одеждах битвы
modgehygdum,
hwæt þa men wæron. над бурунами
проходят по сходням;
Gewat him þa to waroðe
wicge ridan дивился витязь
гостям незваным,
235 þegn Hroðgares,
þrymmum cwehte и прямо к ним он
коня направил,
mægenwudu mundum,
meþelwordum frægn: служитель Хродгара,
и древком ясеневым,
"Hwæt syndon ge
searohæbbendra, копьем потрясая,
спросил пришельцев: —
byrnum werede,
þe þus brontne ceol «Кто вы,
закованные в броню,
ofer lagustræte
lædan cwomon, покрывшие головы
железными шлемами,
240 hider ofer holmas?
…le wæs судно грузное
по мелководьям
endesæta,
ægwearde heold, сюда приведшие
из океана?
þe on land Dena
laðra nænig Давно храню я
наши границы,
mid scipherge
sceðþan ne meahte. поморье датское
от злонамеренных
No her cuðlicor
cuman ongunnon морских разбойников,
но не упомню,
245 lindhæbbende;
ne ge leafnesword чтобы чужая
дружина вышла
guðfremmendra
gearwe ne wisson, на этот берег
так, без опаски.
maga gemedu.
Næfre ic maran geseah без дозволения
моих сородичей,
eorla ofer eorþan
ðonne is eower sum, власть предержащих.
И я ни в жизни
secg on searwum;
nis þæt seldguma, не видел витязя
сильней и выше,
250 wæpnum geweorðad,
næfne him his wlite leoge, чем ваш соратник —
не простолюдин
ænlic ansyn.
Nu ic eower sceal в нарядной сбруе. —
кровь благородная
frumcyn witan,
ær ge fyr heonan, видна по выправке!
Но я обязан
leassceaweras,
on land Dena узнать немедля
ваш род и племя,
furþur feran.
Nu ge feorbuend, дабы вошли вы
в пределы датские
255 mereliðende,
minne gehyrað не как лазутчики.
Вы, чужеземцы,
anfealdne geþoht:
Ofost is selest морские странники,
поторопитесь! —
to gecyðanne
hwanan eowre cyme syndon." я жду ответа,
я должен сведать,
Him se yldesta
ondswarode, откуда вы
и почто явились!»
werodes wisa,
wordhord onleac: Воеводитель
ему ответствовал,
260 "We synt gumcynnes
Geata leode раскрыл сокровищницу
слов благородных:
ond Higelaces
heorðgeneatas. «Мы все от семени
мужей гаутских,
Wæs min fæder
folcum gecyþed, наш конунг — Хигелак,
его дружина — мы.
æþele ordfruma,
Ecgþeow haten. Воитель мудрый,
всеземнознатный
Gebad wintra worn,
ær he on weg hwurfe, отец мой, Эггтеов,
состарясь, умер,
265 gamol of geardum;
hine gearwe geman покинул землю, —
тому немало
witena welhwylc
wide geond eorþan. минуло зим, —
но имя славное
We þurh holdne hige
hlaford þinne, доныне знаемо
под этим небом.
sunu Healfdenes,
secean cwomon, Не злые мысли
ведут нас к датскому
leodgebyrgean;
wes þu us larena god. народоправителю,
к сыну Хальфдана, —
270 Habbað we to þæm mæran
micel ærende, так помоги нам
добрым советом!-
Deniga frean,
ne sceal þær dyrne sum и мы не скроем
от высокородного
wesan, þæs ic wene.
þu wast (gif hit is помыслов наших,
о коих скоро
swa we soþlice
secgan hyrdon) и ты узнаешь.
Молва разносит, —
þæt mid Scyldingum
sceaðona ic nat hwylc, скажи, то правда ли? —
что будто некая
275 deogol dædhata,
deorcum nihtum тварь неведомая
тревожит Скильдинга,
eaweð þurh egsan
uncuðne nið, датчан ночами
исчадье мрака,
hynðu ond hrafyl.
Ic þæs Hroðgar mæg злобесный призрак,
в набегах яростных
þurh rumne sefan
ræd gelæran, губит и грабит.
От всей души я
hu he frod ond god
feond oferswyðeþ, хотел бы Хродгару
помочь советом,
280 gyf him edwendan
æfre scolde дабы избавить
его от бедствия,
bealuwa bisigu,
bot eft cuman, дабы вернулось
благополучие
ond þa cearwylmas
colran wurðaþ; в его державу,
дабы утихли
oððe a syþðan
earfoðþrage, волны печалей,
не то вовеки
þreanyd þolað,
þenden þær wunað страх и злосчастие
с ним пребудут,
285 on heahstede
husa selest." покуда не рухнут
стропила и кровля,
Weard maþelode,
ðær on wicge sæt, пока стоят
на холме хоромы».
ombeht unforht:
"æghwæþres sceal С коня ответил
отважный всадник,
scearp scyldwiga
gescad witan, сказал дозорный:
«И сам ты знаешь,
worda ond worca,
se þe wel þenceð. что должно стражу —
щитоносителю
290 Ic þæt gehyre,
þæt þis is hold weorod судить разумно
о слове и деле.
frean Scyldinga.
Gewitaþ forð beran Я вижу ясно,
с добром вы к Скильдингу
wæpen ond gewædu;
ic eow wisige. путь свой правите,
и вам тореную
Swylce ic maguþegnas
mine hate тропу, кольчужники,
я укажу;
wið feonda gehwone
flotan eowerne, а людям велю я
этот свежесмоленый
295 niwtyrwydne
nacan on sande корабль охранять
и беречь от недругов;
arum healdan,
oþðæt eft byreð пускай на песке
дожидает спокойно
ofer lagustreamas
leofne mannan древо морское
доброго кормщика;
wudu wundenhals
to Wedermearce, вновь полетит
змееглавый по хлябям,
godfremmendra
swylcum gifeþe bið неся восвояси
хозяина славного,
300 þæt þone hilderæs
hal gedigeð." к землям гаутским,
а с ним и дружинников —
Gewiton him þa feran.
Flota stille bad, тех, кого в битве
Судьба упасет».
seomode on sale
sidfæþmed scip, Двинулась рать
(корабль остался,
on ancre fæst.
Eoforlic scionon причаленный к берегу,
широкогрудый,
ofer hleorberan
gehroden golde, на тяжком якоре);
ярко на шлемах
305 fah ond fyrheard;
ferhwearde heold на островерхих
вепри-хранители
guþmod grimmon.
Guman onetton, блистали золотом.
Так за вожатым
sigon ætsomne,
oþþæt hy sæl timbred, спешила дружина
мужей войнолюбых
geatolic ond goldfah,
ongyton mihton; широкой дорогой, —
и вдруг перед ними
þæt wæs foremærost
foldbuendum в холмах воссияла
златослепящая
310 receda under roderum,
on þæm se rica bad; кровля чертога,
жилища Хродгара:
lixte se leoma
ofer landa fela. под небом не было
знатней хоромины,
Him þa hildedeor
hof modigra чем та, озарявшая
окрестные земли.
torht getæhte,
þæt hie him to mihton Узрели славу
твердыни престольной
gegnum gangan;
guðbeorna sum щитоносители;
страж, указав им
315 wicg gewende,
word æfter cwæð: путь прямохожий,
коня направил
"Mæl is me to feran;
fæder alwalda обратно к морю,
и молвил ратник:
mid arstafum
eowic gehealde «Теперь идите.
Отец Вседержитель
siða gesunde.
Ic to sæ wille да будет с вами!
Дай Бог вам силы
wið wrað werod
wearde healdan." в грядущих сражениях!
А я возвращаюсь
320 Stræt wæs stanfah,
stig wisode хранить границу
от недругов наших!»
gumum ætgædere.
Guðbyrne scan На пестрые плиты,
на путь мощеный
heard hondlocen,
hringiren scir толпа ступила
мужей доспешных
song in searwum,
þa hie to sele furðum в нарядах ратных,
в кольчугах, звенящих
in hyra gryregeatwum
gangan cwomon. железными кольцами,
прочными звеньями, —
325 Setton sæmeþe
side scyldas, войско блестящее
шло ко дворцу.
rondas regnhearde,
wið þæs recedes weal, Там, под стеной,
утомленные морем,
bugon þa to bence.
Byrnan hringdon, они сложили
щиты широкие
guðsearo gumena;
garas stodon, в ряд на лавы —
раскатом грянули
sæmanna searo,
samod ætgædere, их нагрудники;
там же составили
330 æscholt ufan græg;
wæs se irenþreat копья из ясеня
вместе с мечами —
wæpnum gewurþad.
þa ðær wlonc hæleð бремя железное,
вооружение
oretmecgas
æfter æþelum frægn: морестранников.
Тут страж-привратник,
"Hwanon ferigeað ge
fætte scyldas, воитель гордый,
спросил пришельцев?
græge syrcan
ond grimhelmas, «Откуда явились
щиты золоченые,
335 heresceafta heap?
Ic eom Hroðgares кольчуги железные,
грозные шлемы,
ar ond ombiht.
Ne seah ic elþeodige длинные копья?
Немало у Хродгара
þus manige men
modiglicran. я, глашатай,
встречал иноземцев,
Wen ic þæt ge for wlenco,
nalles for wræcsiðum, но столь достойных
не видел! Надеюсь,
ac for higeþrymmum
Hroðgar sohton." не ради прибежища,
как изгнанники,
340 Him þa ellenrof
andswarode, но ради подвигов
пришли вы к Хродгару!»
wlanc Wedera leod,
word æfter spræc, Вождь гаутов
ему ответил,
heard under helme:
"We synt Higelaces стойкий в битве,
статный под шлемом,
beodgeneatas;
Beowulf is min nama. такими словами:
»Из дома Хигелака
Wille ic asecgan
sunu Healfdenes, веду соратников
я, воин Беовульф,
345 mærum þeodne,
min ærende, хочу поведать
владыке вашему,
aldre þinum,
gif he us geunnan wile потомку Хальфдана,
что мы замыслили,
þæt we hine swa godne
gretan moton." коль скоро конунг
окажет милость
Wulfgar maþelode
(þæt wæs Wendla leod; и нас допустит
в свои палаты».
wæs his modsefa
manegum gecyðed, Вульфгар ответствовал,
вождь венделов,
350 wig ond wisdom):
"Ic þæs wine Deniga, муж многомудрый,
меж соплеменников
frean Scildinga,
frinan wille, мужеством славный:
»Владыке Скильдингов
beaga bryttan,
swa þu bena eart, слово просящего,
конунгу данов,
þeoden mærne,
ymb þinne sið, кольцедробителю,
речи твои,
ond þe þa ondsware
ædre gecyðan о вождь дружины,
я передам.
355 ðe me se goda
agifan þenceð." Ждите! — скоро
веление конунга —
Hwearf þa hrædlice
þær Hroðgar sæt народоправителя
вы услышите!»
eald ond anhar
mid his eorla gedriht; Туда вошел он,
где старый Хродгар
eode ellenrof,
þæt he for eaxlum gestod сидел седовласый
среди придворных;
Deniga frean;
cuþe he duguðe þeaw. там, на помосте,
перед престолом
360 Wulfgar maðelode
to his winedrihtne: славного пастыря,
пред ликом Хродгара
"Her syndon geferede,
feorran cumene встал Вульфгар,
и молвил он, вестник:
ofer geofenes begang
Geata leode; «Люди, пришедшие
к нам издалека,
þone yldestan
oretmecgas морской дорогой
из края гаутов, —
Beowulf nemnað.
Hy benan synt привел их воин
по имени Беовульф, —
365 þæt hie, þeoden min,
wið þe moton просят они,
повелитель, выслушать
wordum wrixlan.
No ðu him wearne geteoh слово, с которым
к тебе спешили;
ðinra gegncwida,
glædman Hroðgar. о господин,
не отказывай пришлым,
Hy on wiggetawum
wyrðe þinceað слух преклони,
благородный Хродгар, —
eorla geæhtlan;
huru se aldor deah, оружие доброе
служит порукой
370 se þæm heaðorincum
hider wisade." их силе и мужеству;
муж могучий,
Hroðgar maþelode,
helm Scyldinga: приведший войско, —
вождь достойный!»
"Ic hine cuðe
cnihtwesende. Владычный Скильдинг,
Хродгар ответил:
Wæs his ealdfæder
Ecgþeo haten, «Видел я витязя
в дни его детства;
ðæm to ham forgeaf
Hreþel Geata умер отец его,
добрый Эггтеов,
375 angan dohtor;
is his eafora nu в дом которого
дочь единственную
heard her cumen,
sohte holdne wine. отдал Хредель;
к старому другу
ðonne sægdon þæt
sæliþende, отца явился
и сын могучий, —
þa ðe gifsceattas
Geata fyredon о нем я слышал
от мореходов,
þyder to þance,
þæt he XXXtiges ладьи водивших
в страну гаутов
380 manna mægencræft
on his mundgripe с моими дарами;
они рассказывали,
heaþorof hæbbe.
Hine halig god как тридцать ратников
переборол он
for arstafum
us onsende, одной рукою.
Бог Всеблагой
to Westdenum,
þæs ic wen hæbbe, направил к данам,
послал, Милосердный,
wið Grendles gryre.
Ic þæm godan sceal этого мужа —
так я думаю —
385 for his modþræce
madmas beodan. против Гренделя,
и я героя,
Beo ðu on ofeste,
hat in gan по дружбе, как должно,
дарами встречу!
seon sibbegedriht
samod ætgædere; Сюда немедля
введи достойных —
gesaga him eac wordum
þæt hie sint wilcuman пусть предо мною
они предстанут, —
Deniga leodum."
скажи: воистину
гостям желанным
390
word inne abead: даны рады!»
Тогда из чертога
"Eow het secgan
sigedrihten min, вышел Вульфгар
с такими словами:
aldor Eastdena,
þæt he eower æþelu can, «Изволил конунг,
владыка данов,
ond ge him syndon
ofer sæwylmas мой повелитель,
сказать, что знает
heardhicgende
hider wilcuman. род ваш и племя
и рад приветствовать
395 Nu ge moton gangan
in eowrum guðgeatawum героев, пришедших
к нам из-за моря.
under heregriman
Hroðgar geseon; Теперь в боевом
облачении, в шлемах
lætað hildebord
her onbidan, ступайте в палаты
да кланяйтесь Хродгару,
wudu, wælsceaftas,
worda geþinges." а ваше оружие
покуда оставьте
Aras þa se rica,
ymb hine rinc manig, тут, у порога,
щиты и копья».
400 þryðlic þegna heap;
sume þær bidon, Встал среди ратников
статный воин,
heaðoreaf heoldon,
swa him se hearda bebead. вождь дружины,
велел, как должно,
Snyredon ætsomne,
þa secg wisode, верной страже
стеречь оружие,
under Heorotes hrof
а сам с остальными
вслед за глашатаем
heard under helme,
þæt he on heoðe gestod. двинулся в Хеорот.
Витязь явился
405 Beowulf maðelode
(on him byrne scan, могучий в шлеме
перед престолом,
searonet seowed
smiþes orþancum): и молвил Беовульф
(кольчуга искрилась —
"Wæs þu, Hroðgar, hal!
Ic eom Higelaces сеть, искусно
сплетенная в кузнице):
mæg ond magoðegn;
hæbbe ic mærða fela «Привет мой Хродгару!
Я — воин Хигелака,
ongunnen on geogoþe.
Me wearð Grendles þing его племянник;
мне ратное дело
410 on minre eþeltyrf
undyrne cuð; с детства знакомо,
Там, в отчем доме,
secgað sæliðend
þæt þæs sele stande, услышал я вести
о битвах с Гренделем —
reced selesta,
rinca gehwylcum морские странники
о том мне поведали,
idel ond unnyt,
siððan æfenleoht что дом дружинный,
тобой построенный,
under heofenes hador
beholen weorþeð. чертог обширный
пустеет вечером,
415 þa me þæt gelærdon
leode mine чуть солнца на небе
померкнет слава.
þa selestan,
snotere ceorlas, Тогда старейшины,
мои сородичи
þeoden Hroðgar,
þæt ic þe sohte, из лучших лучшие,
меня подвигнули
forþan hie mægenes cræft
minne cuþon, тебе, о Хродгар,
отдать в услужение
selfe ofersawon,
ða ic of searwum cwom, рук моих крепость,
ибо воочию
420 fah from feondum,
þær ic fife geband, сами видели,
как я из битвы
yðde eotena cyn
ond on yðum slog шел, обагренный
кровью пяти
niceras nihtes,
nearoþearfe dreah, гигантов поверженных;
а также было,
wræc Wedera nið
(wean ahsodon), я бился ночью
с морскими тварями,
forgrand gramum,
ond nu wið Grendel sceal, мстя, как должно,
подводной нечисти
425 wið þam aglæcan,
ana gehegan за гибель гаутов;
так и над Гренделем
ðing wið þyrse.
Ic þe nu ða, свершить я надеюсь
месть кровавую
brego Beorhtdena,
biddan wille, в единоборстве.
Доверь, владыка
eodor Scyldinga,
anre bene, блистательных данов,
опора Скильдингов,
þæt ðu me ne forwyrne,
wigendra hleo, щит народа, —
тебя заклинаю
430 freowine folca,
nu ic þus feorran com, я, прибывший
с дальнего берега, —
þæt ic mote ana
ond minra eorla gedryht, о друг воителей,
доверь пришельцам,
þes hearda heap,
Heorot fælsian. мне с моею
верной дружиной,
Hæbbe ic eac geahsod
þæt se æglæca отряду храбрых
охрану Хеорота!
for his wonhydum
wæpna ne recceð. К тому же, зная,
что это чудище,
435 Ic þæt þonne forhicge
(swa me Higelac sie, кичась могучестью,
меча не носит,
min mondrihten,
modes bliðe), я так же — во славу
великого Хигелака,
þæt ic sweord bere
oþðe sidne scyld, сородича нашего
и покровителя! —
geolorand to guþe,
ac ic mid grape sceal я без меча,
без щита широкого,
fon wið feonde
ond ymb feorh sacan, на поединок
явлюсь без оружия:
440 lað wið laþum;
ðær gelyfan sceal враг на врага,
мы сойдемся, и насмерть
dryhtnes dome
se þe hine deað nimeð. схватимся врукопашную, —
Небо укажет,
Wen ic þæt he wille,
gif he wealdan mot, Бог рассудит,
кому погибнуть!
in þæm guðsele
Geotena leode И если он
победит, как обычно
etan unforhte,
swa he oft dyde, в этом зале,
тогда уж гаутов,
445 mægen Hreðmanna.
Na þu minne þearft моих соратников,
он беспрепятственно
hafalan hydan,
ac he me habban wile пожрет, злобесный;
тебе же не будет
dreore fahne,
gif mec deað nimeð. забот похоронных,
коль скоро сгину, —
Byreð blodig wæl,
byrgean þenceð, меня утащит
окровавленного
eteð angenga
unmurnlice, в свою берлогу,
в багровокипящий
450 mearcað morhopu;
no ðu ymb mines ne þearft болотный омут,
и в клочья тело
lices feorme
leng sorgian. мое растерзает
себе на мясо,
Onsend Higelace,
gif mec hild nime, а мне уже пищи
не нужно будет.
beaduscruda betst,
þæt mine breost wereð, И если сгибну,
похищенный битвой,
hrægla selest;
þæt is Hrædlan laf, мои доспехи
пошлите Хигелаку,
455 Welandes geweorc.
Gæð a wyrd swa hio scel." меч и кольчугу
работы Вилунда,
Hroðgar maþelode,
helm Scyldinga: наследие Хределя.
Судьба непреложна!»
"For gewyrhtum þu,
wine min Beowulf, Скильдинг-властитель,
Хродгар вымолвил:
ond for arstafum
usic sohtest. «К нам ты ныне
явился, Беовульф,
Gesloh þin fæder
fæhðe mæste; как друг и защитник,
верный долгу;
460 wearþ he Heaþolafe
to handbonan ведь было: в споре
убивши Хадолафа,
mid Wilfingum;
ða hine Wedera cyn из рода Вильвингов,
отец твой распрю
for herebrogan
habban ne mihte. посеял кровную;
когда же гауты,
þanon he gesohte
Suðdena folc страшась усобиц,
его отринули,
ofer yða gewealc,
Arscyldinga. бежал он от мести
к нам, за море,
465 ða ic furþum weold
folce Deniga под руку Скильдингов,
в пределы датские,
ond on geogoðe heold
ginne rice, где я уже властил
тогда над данами,
hordburh hæleþa;
ða wæs Heregar dead, правил державой,
обширным краем,
min yldra mæg
unlifigende, твердыней героев
(достойней владел бы
bearn Healfdenes;
se wæs betera ðonne ic. наследием Хальфдана
брат мой старший,
470 Siððan þa fæhðe
feo þingode; да умер Херогар
прежде времени!),
sende ic Wylfingum
ofer wæteres hrycg я же немедля
в оплату крови
ealde madmas;
he me aþas swor. золото выслал
Вильвингам за море:
Sorh is me to secganne
on sefan minum я замирил их —
беглец присягнул мне.
gumena ængum
hwæt me Grendel hafað А ныне я должен
скрепивши сердце
475 hynðo on Heorote
mid his heteþancum, поведывать людям,
как лютый Грендель
færniða gefremed.
Is min fletwerod, бесчестит Хеорот,
без счета губит
wigheap gewanod;
hie wyrd forsweop моих домочадцев:
дружина тает,
on Grendles gryre.
God eaþe mæg Судьба безжалостная
уносит воинов
þone dolsceaðan
dæda getwæfan. в схватках с Гренделем.
Но Бог поможет
480 Ful oft gebeotedon
beore druncne воздать злодею
за горести наши!
ofer ealowæge
oretmecgas Не раз похвалялись
в застольях бражных,
þæt hie in beorsele
bidan woldon над полными чашами
честью хвалились
Grendles guþe
mid gryrum ecga. герои остаться
ночью на страже
ðonne wæs þeos medoheal
on morgentid, и Гренделя в зале
мечами встретить;
485 drihtsele dreorfah,
þonne dæg lixte, тогда наутро
в чертоге для пиршеств
eal bencþelu
blode bestymed, мы находили
запекшейся крови
heall heorudreore;
ahte ic holdra þy læs, потоки и пятна,
пол обагренный,
deorre duguðe,
þe þa deað fornam. скамьи и стены, —
так я утратил
Site nu to symle
ond onsæl meoto, многих знатнейших,
всех смерть похитила!
490 sigehreð secgum,
swa þin sefa hwette." Но время! — сядем
за пир, и сердце
þa wæs Geatmæcgum
geador ætsomne тебе, воитель,
подскажет словом.
on beorsele
benc gerymed; Тогда им дали
на скамьях медовых
þær swiðferhþe
sittan eodon, места в застолье,
и гости-гауты
þryðum dealle.
þegn nytte beheold, сели за трапезу,
ратники сильные,
495 se þe on handa bær
hroden ealowæge, храбросердые;
брагу медовую
scencte scir wered.
Scop hwilum sang в чеканные чаши
лил виночерпий,
hador on Heorote.
þær wæs hæleða dream, песносказитель
пел о Хеороте;
duguð unlytel
Dena ond Wedera. и беспечально
там пировали
Unferð maþelode,
Ecglafes bearn, две дружины —
датчан и гаутов.
500 þe æt fotum sæt
frean Scyldinga, Тут Унферт,
сын Эгглафа,
onband beadurune
(wæs him Beowulfes sið, сидевший в стопах
у владыки Скильдингов,
modges merefaran,
micel æfþunca, начал прение
(морепроходец,
forþon þe he ne uþe
þæt ænig oðer man пришелец Беовульф,
его раззадорил:
æfre mærða þon ma
middangeardes неужто в мире
ему соперник
505 gehedde under heofenum
þonne he sylfa): нашелся, воин
под небом славный,
"Eart þu se Beowulf,
se þe wið Brecan wunne, его сильнейший),
и вот он начал:
on sidne sæ
ymb sund flite, «Не тот ли ты Беовульф,
с которым Брека
ðær git for wlence
wada cunnedon соревновался
в умении плавать,
ond for dolgilpe
on deop wæter когда, кичась
непочатой силой,
510 aldrum neþdon?
Ne inc ænig mon, с морем спорили
вы, бессмыслые,
ne leof ne lað,
belean mihte жизнью рискуя?
Ни друг, ни недруг,
sorhfullne sið,
þa git on sund reon. ни муж разумный
не мог отвратить вас
þær git eagorstream
earmum þehton, от дикой затеи
соперничать в океане.
mæton merestræta,
mundum brugdon, Пучин теченья
сеча руками,
515 glidon ofer garsecg;
geofon yþum weol, взмахами меряя
море-дорогу,
wintrys wylmum.
Git on wæteres æht вы плыли по волнам,
по водам, взбитым
seofon niht swuncon;
he þe æt sunde oferflat, зимними ветрами,
семеро суток.
hæfde mare mægen.
þa hine on morgentid Тебя пересилил
пловец искусный,
on Heaþoræmas
holm up ætbær; тебя посрамил он:
на утро восьмое,
520 ðonon he gesohte
swæsne […], брошенный бурей
к норвежскому берегу,
leof his leodum,
lond Brondinga, он возвратился
в свои владенья,
freoðoburh fægere,
þær he folc ahte, в земли Бродингов,
в дом наследный,
burh ond beagas.
Beot eal wið þe где правит поныне,
на радость подданным,
sunu Beanstanes
soðe gelæste. казной и землями.
Клятву сдержал
525 ðonne wene ic to þe
wyrsan geþingea, сын Бенстана —
был первым!
ðeah þu heaðoræsa
gehwær dohte, Вот почему я
предчую худшее
grimre guðe,
gif þu Grendles dearst (хотя и вправду
ты крепок в битве,
nihtlongne fyrst
nean bidan." в честной сече),
коль скоро, с вечера
Beowulf maþelode,
bearn Ecgþeowes: тут оставшись,
ты встретишь Гренделя!»
530 "Hwæt! þu worn fela,
wine min Unferð, Ответил Беовульф,
сын Эггтеова:
beore druncen
ymb Brecan spræce, «Не чересчур ли
ты, друг мой Унферт,
sægdest from his siðe.
Soð ic talige, брагой упившись,
о подвигах Бреки
þæt ic merestrengo
maran ahte, тут разболтался?
На самом же деле
earfeþo on yþum,
ðonne ænig oþer man. никто из смертных
со мной не сравнился бы
535 Wit þæt gecwædon
cnihtwesende мощью на море,
выдержкой на океане.
ond gebeotedon
(wæron begen þa git Когда-то, поспорив,
мы вправду задумали,
on geogoðfeore)
þæt wit on garsecg ut жизнью рискуя
(а были оба
aldrum neðdon,
ond þæt geæfndon swa. еще недоростками!),
взапуски плавать
Hæfdon swurd nacod,
þa wit on sund reon, в открытых водах.
Сказано — сделано:
540 heard on handa;
wit unc wið hronfixas кинулись в зыби,
клинки обнажив
werian þohton.
No he wiht fram me ради защиты
от хищных тварей,
flodyþum feor
fleotan meahte, там обитавших.
Сил недостало
hraþor on holme;
no ic fram him wolde. ему тягаться
со мной на быстринах,
ða wit ætsomne
on sæ wæron но я не покинул
его над бездной:
545 fif nihta fyrst,
oþþæt unc flod todraf, вместе держались
в опасных водах,
wado weallende,
wedera cealdost, рядом плыли
пятеро суток,
nipende niht,
ond norþanwind покуда буря
и сумрак ночи,
heaðogrim ondhwearf;
hreo wæron yþa. северный ветер,
снег и волны
Wæs merefixa
mod onhrered; кипящих течений
не разлучили
550 þær me wið laðum
licsyrce min, нас в ненастье.
Со дна морского
heard, hondlocen,
helpe gefremede, нечисть восстала —
в пене ярились
beadohrægl broden
on breostum læg полчища чудищ.
Рубаха-кольчуга
golde gegyrwed.
Me to grunde teah искусной вязки,
железной пряжи
fah feondscaða,
fæste hæfde мне послужила,
шитая золотом,
555 grim on grape;
hwæþre me gyfeþe wearð верной защитой,
когда морежитель,
þæt ic aglæcan
orde geræhte, стиснув когтистыми
лапами тело,
hildebille;
heaþoræs fornam вдруг потащил меня
в глубь океана;
mihtig meredeor
þurh mine hand. Судьбой хранимый,
я изловчился,
Swa mec gelome
laðgeteonan — клинком ужалил
зверя морского —
560 þreatedon þearle.
Ic him þenode канул на дно
обитатель хлябей.
deoran sweorde,
swa hit gedefe wæs. Кишела нежить,
грозя мне погибелью
Næs hie ðære fylle
gefean hæfdon, в бурлящей бездне,
но я поганых
manfordædlan,
þæt hie me þegon, мечом любимым
учил, как должно!
symbel ymbsæton
sægrunde neah; Не посчастливилось
злобной несыти
565 ac on mergenne
mecum wunde мной поживиться,
плотью лакомой,
be yðlafe
uppe lægon, пищей пиршественной
в глубоководье,
sweordum aswefede,
þæt syðþan na зато наутро
в прибрежных водах
ymb brontne ford
brimliðende всплыли распухшие
туши животных,
lade ne letton.
Leoht eastan com, клинком усыпленных, —
и с этой поры
570 beorht beacen godes;
brimu swaþredon, стал безопасен
путь мореходный
þæt ic sænæssas
geseon mihte, над теми безднами.
Божий светоч
windige weallas.
Wyrd oft nereð взошел с востока,
утихла буря,
unfægne eorl,
þonne his ellen deah. и я увидел
источенный ветром
Hwæþere me gesælde
þæt ic mid sweorde ofsloh скалистый берег —
Судьба от смерти
575 niceras nigene.
No ic on niht gefrægn того спасает,
кто сам бесстрашен!
under heofones hwealf
heardran feohtan, Всего же девять
избил я чудищ
ne on egstreamum
earmran mannon; и, право, не знаю,
под небом ночным
hwaþere ic fara feng
feore gedigde, случались ли встречи
опасней этой,
siþes werig.
ða mec sæ oþbær, был ли кто в море
ближе к смерти,
580 flod æfter faroðe
on Finna land, а все же я выжил
в неравной схватке —
wadu weallendu.
No ic wiht fram þe меня, усталого,
но невредимого,
swylcra searoniða
secgan hyrde, приливом вынесло,
морским течением
billa brogan.
Breca næfre git к финским скалам.
Но я не слышал
æt heaðolace,
ne gehwæþer incer, подобных былей
о подвигах ратных,
585 swa deorlice
dæd gefremede тобой совершенных:
ни ты, ни Брека —
fagum sweordum
(no ic þæs fela gylpe), в игре сражений
не смели вы оба
þeah ðu þinum broðrum
to banan wurde, железом кровавым
творить, как должно,
heafodmægum;
þæs þu in helle scealt дела достойные,
зато известно,
werhðo dreogan,
þeah þin wit duge. что ты убийца
своих сородичей,
590 Secge ic þe to soðe,
sunu Ecglafes, братьев кровных, —
проклятье ада,
þæt næfre Grendel swa fela
gryra gefremede, как ни лукавь ты,
тебя не минет!
atol æglæca,
ealdre þinum, Скажу воистину
тебе, сын Эгглафа:
hynðo on Heorote,
gif þin hige wære, не смог бы Грендель
бесчинствовать в Хеороте,
sefa swa searogrim,
swa þu self talast. не смел бы нечистый
бесчестить владыку,
595 Ac he hafað onfunden
þæt he þa fæhðe ne þearf, когда бы сердце
твое вмещало
atole ecgþræce
eower leode столько же храбрости,
сколько бахвальства!
swiðe onsittan,
Sigescyldinga; Но знает он,
что его не встретят,
nymeð nydbade,
nænegum arað противоборствуя,
мечами острыми,
leode Deniga,
ac he lust wigeð, и без опаски
враг набегает
600 swefeð ond sendeþ,
secce ne weneþ на земли Скильдингов,
твоих сородичей,
to Gardenum.
Ac ic him Geata sceal и с Данов дань
собирает кровью,
eafoð ond ellen
ungeara nu, и ест и пьет он
и не трепещет
guþe gebeodan.
Gæþ eft se þe mot при встрече с данами.
Дайте время,
to medo modig,
siþþan morgenleoht на деле узнает он
доблесть гаутскую!
605 ofer ylda bearn
oþres dogores, Завтра поутру,
когда над миром
sunne sweglwered
suþan scineð." зажжется Светоч,
солнце на небе
þa wæs on salum
sinces brytta, явится ясное, —
всяк без боязни
gamolfeax ond guðrof;
geoce gelyfde сможет на пиршестве
пить брагу в Хеороте!»
brego Beorhtdena,
gehyrde on Beowulfe Пришлась по нраву
кольцедарителю,
610 folces hyrde
fæstrædne geþoht. седовласому
старцу-воину,
ðær wæs hæleþa hleahtor,
hlyn swynsode, решимость Беовульфа:
он уверовал,
word wæron wynsume.
Eode Wealhþeow forð, пастырь данов,
в близость спасения.
cwen Hroðgares,
cynna gemyndig, Громче смех
зазвучал и речи
grette goldhroden
guman on healle, среди воителей;
вышла Вальхтеов,
615 ond þa freolic wif
ful gesealde блистая золотом,
супруга Хродгара,
ærest Eastdena
eþelwearde, гостей приветствовать
по древнему чину:
bæd hine bliðne
æt þære beorþege, высокородная
вождю наследному
leodum leofne.
He on lust geþeah вручила первому
чашу пенную,
symbel ond seleful,
sigerof kyning. да не грустил бы
в пиру властитель,
620 Ymbeode þa
ides Helminga владыка данов, —
до дна он выпил,
duguþe ond geogoþe
dæl æghwylcne, радуясь трапезе,
добрый конунг;
sincfato sealde,
oþþæt sæl alamp затем гостей
обходила Вальхтеов
þæt hio Beowulfe,
beaghroden cwen с полной чашей,
потчуя воинов,
mode geþungen,
medoful ætbær; старых и юных,
пока не предстала
625 grette Geata leod,
gode þancode жена венценосная,
кольцевладелица
wisfæst wordum
þæs ðe hire se willa gelamp с кубком меда
перед гаутским
þæt heo on ænigne
eorl gelyfde войсководителем;
многоразумная
fyrena frofre.
He þæt ful geþeah, Бога восславила,
ей по молитвам
wælreow wiga,
æt Wealhþeon, в помощь пославшего
рать бесстрашную.
630 ond þa gyddode
guþe gefysed; Чашу воитель
принял от Вальхтеов
Beowulf maþelode,
bearn Ecgþeowes: и ей ответствовал
жаждущий битвы,
"Ic þæt hogode,
þa ic on holm gestah, молвил Беовульф,
сын Эггтеова:
sæbat gesæt
mid minra secga gedriht, «Дал я клятву,
когда с дружиной
þæt ic anunga
eowra leoda всходил на ладью,
чтобы плыть за море:
635 willan geworhte
oþðe on wæl crunge, или избуду я
ваши беды,
feondgrapum fæst.
Ic gefremman sceal или сгину
в тугих объятьях
eorlic ellen,
oþðe endedæg рук вражьих, —
зарок мой крепок! —
on þisse meoduhealle
minne gebidan." добуду победу,
или окончатся
ðam wife þa word
wel licodon, дни моей жизни
в этом чертоге!»
640 gilpcwide Geates;
eode goldhroden Пришлась по сердцу
хозяйке дома
freolicu folccwen
to hire frean sittan. клятва гаута.
Воссела властная
þa wæs eft swa ær
inne on healle золотоносица
возле супруга,
þryðword sprecen,
ðeod on sælum, и пир разгорелся,
как в дни былые;
sigefolca sweg,
oþþæt semninga застольные клики,
смех и песни
645 sunu Healfdenes
secean wolde в хоромах грянули,
но сам сын Хальфдана
æfenræste;
wiste þæm ahlæcan прервал веселье,
спеша укрыться
to þæm heahsele
hilde geþinged, в ночных покоях:
он знал, что недруг,
siððan hie sunnan leoht
geseon ne meahton, дождавшись часа,
когда помрачится
oþðe nipende
niht ofer ealle, закатное солнце
и с неба сумерки
650 scaduhelma gesceapu
scriðan cwoman, призрачным облаком
сползут на землю, —
wan under wolcnum.
Werod eall aras. враг явится яростный,
жизнекрушитель,
Gegrette þa
guma oþerne, в зал для пиршеств.
Повстала дружина;
Hroðgar Beowulf,
ond him hæl abead, воин воину,
Хродгар Беовульфу
winærnes geweald,
ond þæt word acwæð: сказал в напутствие,
благословляя
655 "Næfre ic ænegum men
ær alyfde, ночную стражу,
такое слово:
siþðan ic hond ond rond
hebban mihte, «Кроме тебя,
никому до сегодня
ðryþærn Dena
buton þe nu ða. я не вверял
сокровищниц датских
Hafa nu ond geheald
husa selest, с тех пор, как впервые
поднял свой щит.
gemyne mærþo,
mægenellen cyð, Прими под охрану
мое жилище!
660 waca wið wraþum.
Ne bið þe wilna gad, Помни о славе!
Исполни клятву!
gif þu þæt ellenweorc
aldre gedigest." Врага стереги! —
и добудешь награду,
ða him Hroþgar gewat
mid his hæleþa gedryht, коль скоро в сражении
жизнь не утратишь!»
eodur Scyldinga,
ut of healle; Хродгар вышел,
за ним дружина,
wolde wigfruma
Wealhþeo secan, опора Скильдингов,
прочь из зала;
665 cwen to gebeddan.
Hæfde kyningwuldor возлег державный
на ложе Вальхтеов
Grendle togeanes,
swa guman gefrungon, в покоях жениных;
уже прослышали
seleweard aseted;
sundornytte beheold все домочадцы,
что сам Создатель
ymb aldor Dena,
eotonweard abead. охрану выставил
в хоромах конунга,
Huru Geata leod
georne truwode дозор надежный
противу Гренделя.
670 modgan mægnes,
metodes hyldo. Гаутский воин,
/